Plan van aanpak voor sterk leesonderwijs

Leesonderwijs is een samenspel van veel factoren. Een gedragen leesbeleid, een sterke leesdidactiek gestoeld op een wetenschappelijk onderbouwde aanpak, een leesomgeving die lezen ondersteunt, een breed leesnetwerk en een doorgedreven leesmonitoring. Een totaalpakket dat vraagt om een stevige omkadering. 

Groeien in leesbegrip 

In 2021 verscheen De beste lezers zitten in mijn klas, een praktische gids voor leraren die focust op de 12 kenmerken van effectief leesonderwijs. Dit jaar voegen we daar het boek DENK! Leer ze groeien in leesbegrip aan toe. De auteurs zijn professor Thoni Houtveen en OVSG-experten in leesonderwijs Sarah Beyens en Iene Bocken. Dit boek focust op de didactiek van begrijpend leesonderwijs. Het boek biedt een frisse, wetenschappelijk onderbouwde aanpak die het begrijpend leesonderwijs opnieuw vormgeeft, met de nadruk op kennisopbouw, langdurige thematische verdieping en de integratie van verschillende leergebieden. Die aanpak sluit naadloos aan bij de visie en de bouwstenen van het leerplan Leer Lokaal.

Kennis en begrip verbinden 

Een tekst lezen en daarbij een aantal vragen beantwoorden, de hoofdgedachten en kernwoorden aanduiden met fluo, het goede antwoord aanvinken of verbinden … Dat is hoe het vaak gebeurt in de klas. Onderzoek wijst echter uit dat deze aanpak leidt tot dalende lijnen in internationale testen. Begrijpend lezen is veelal strategie-onderwijs geworden. We oefenen geïsoleerd een aantal strategieën bij een verder betekenisloze tekst en hoppen dan naar weer een andere les. Nog gekker wordt het als die gebruikte tekst een printscreen en verkorte hapsnap-versie is van een oorspronkelijk authentieke en rijke tekst. Als we leerlingen aan het lezen willen krijgen, moeten we authentieke teksten in de klas halen. 

De onderwijsliteratuur toont aan dat kennis en begrip in grote mate met elkaar verbonden zijn. Begrijpend lezen moet daarom betekenisvol en functioneel zijn. Begrip is een complex fenomeen waaraan veel taal- en leesaspecten bijdragen. De belangrijkste voorwaarde om tot begrip te komen, is beschikken over voldoende kennis. Bij begrijpend leesonderwijs staat kennisopbouw dus centraal. Dit gaat hand in hand met kennisrijke onderwerpen uit bijvoorbeeld het leergebied wereldoriëntatie. Als we de kennis uit wereldoriëntatie kunnen gebruiken als fond bij het lezen, dan levert dat dubbele winst op. Naast kennisopbouw draagt praten over een tekst, schrijven over een tekst en het gebruik van lees- en schrijfstrategieën bij aan begrip. 

Doorgedreven en brede monitoring

DENK! focust op de groei doorheen het leren. Leerlingen worden breed geëvalueerd op diverse momenten binnen een thema. Een plan van aanpak stuurt leerlingen en leraren bij. Bij het boek hoort ook een digitale databank met daarop downloadbare stappenplannen, observatiedocumenten en registratieformulieren.

DENK! als sociale hefboom

De school heeft de belangrijke taak om alle leerlingen een rijke taal- en kennisbasis aan te bieden. DENK! zet sterk in op de verwevenheid tussen verschillende leergebieden om zo tot diepgaand begrip te komen. Deze aanpak stelt alle leerlingen in staat kennis te ontwikkelen door te werken met rijke teksten voor iedereen. Zwakkere lezers krijgen extra leestijd, herhaalde instructie en oefening op lees- en schrijfstrategieën. 

Krachtig leesonderwijs vraagt tijd

Het startpunt van DENK! is het moment wanneer leerlingen voldoende vlot lezen om te kunnen focussen op de inhoud. Gemiddeld is dat bij een leesniveau AVI E4, wat overeenkomt met het begin van een derde leerjaar. Maar DENK! is geen aanpak voor individuele leraren vanaf het derde leerjaar. De methodiek steunt op het hele schoolteam. Een kernteam dat kan bestaan uit een schoolleider, een leescoach, een zorgcoördinator, … zorgt voor de opvolging van het leesonderwijs op school.

Dit kernteam, met de leescoach als procesbegeleider, ondersteunt de leerlingen, de leraren en de school. De rol van de schoolleider is cruciaal om dit proces te faciliteren, te ondersteunen, te implementeren en te borgen in de werking. Het implementatieproces van DENK! is dan ook een proces dat tijd vraagt. Krachtig leesonderwijs vraagt een doordacht meerjarenplan.