‘Onvoorstelbaar wat er allemaal in een kleuterklas gebeurt’

“Jaren geleden zijn we begonnen met een project lees- en taalbeleid in de lagere school, met begeleiding van OVSG. Daaruit werd duidelijk dat we in het kleuteronderwijs al moeten inzetten op een rijke taalomgeving”, zo vertelt directeur Wim Vande Ryse. De school kwam aankloppen bij Claire De Smaele, pedagogisch adviseur bij OVSG en experte in taal- en kleuteronderwijs. 

Claire vertelt: ​“Aanvankelijk bestond de begeleiding vooral uit lunchvergaderingen. Ik bracht de theorie en reikte meteen werkvormen aan die de leerkrachten in de klas kunnen gebruiken. Het kleuterteam was kritisch, maar werd ook direct enthousiast.” 

“Ook ik leerde veel bij”, vertelt Wim. ​“Acht jaar geleden kwam ik hier terecht als zorgcoördinator. Tot dan had ik enkel ervaring met lager onderwijs. Kleuteronderwijs was voor mij helemaal nieuw. Mee dankzij de vergaderingen met Claire zijn mijn ogen opengegaan. Het is onvoorstelbaar wat er allemaal in een kleuterklas gebeurt. Als directeur is het nu mijn taak om kleuteronderwijs de plek te geven die het verdient.” 

Uiteraard bleef het niet bij vergaderen alleen. Claire De Smaele: ​“Na de lunchvergaderingen begonnen leerkrachten te experimenteren. Samen met de directeur ging ik dan op klasbezoek en organiseerden we feedbackgesprekken: wat werkt goed en wat niet? Deze school heeft een sterk team dat heel eerlijk is. Als begeleider kan je veel aanreiken, maar niet alles werkt overal. De leerkrachten hier beseffen dat goed en ze stellen gerichte vragen. Het ging zo vlot dat leerkrachten uit andere scholen op bezoek kwamen. Zo zijn andere scholen uit de scholengemeenschap in het begeleidingstraject gestapt.” 

Een taalkrachtige klas herken je meteen 

Ontluikende geletterdheid begint volgens Claire bij een taalkrachtige klas. ​“Je herkent zo’n klas direct wanneer je binnenkomt. Je merkt of er al dan niet veel woorden, pictogrammen, mindmaps of stappenplannen te zien zijn. Ook een boekenhoek die kleuters aanspreekt en samen met hen is opgebouwd, is cruciaal. Dat sluit aan bij het leesbeleid in de lagere school. We werken met de mondelinge taalvaardigheid van kleuters, halen woorden uit de boeken en vragen aan de kinderen waar ze deze woorden nog kunnen gebruiken.” 

“Een van de werkvormen die Claire aanreikte, is de verteltafel”, vult Wim aan. ​“Je leest een boek voor dat de kleuters daarna volledig uitwerken. Hier hoort een tafel bij met attributen en decorstukken, zodat kinderen het boek kunnen naspelen. We doen dit nu twee of drie keer per jaar vanaf de peuterklas tot en met de derde kleuterklas.” 

Dat de verteltafel werkt, merkt juf Vicky van de derde kleuterklas in de praktijk. ​“We merken dat de woordenschat echt wordt vastgezet. Ook de anderstalige leerlingen zijn mee. Ik houd alle teksten en mindmaps bij in een groot boek dat in onze boekenhoek ligt. Kinderen bladeren later in het jaar nog in dit boek en herhalen zo de woordenschat. Tijdens oudercontacten horen we dat de thema’s thuis voortleven. Kinderen hebben daarnaast hun eigen boekje, waarin ze schrijfpatronen en soms al letters oefenen.” 

Met klankkast werken aan leerdoelen 

Een andere werkvorm die het team via de begeleiding van Claire leerde kennen, is de klankkast. Dat is een koffertje waarin kleuterjuffen per leeftijd fiches maken, gekoppeld aan de doelen voor luisteren en spreken. Juf Vicky: ​“Op deze fiches staan spelletjes die we vaak voordien ook al speelden, maar waar we nu expliciet bij stilstaan. Elke week halen we iets uit deze koffer en zo werken we dus heel bewust aan de leerdoelen. We merkten bijvoorbeeld dat wiskundige begrippen in de lagere school (onder, boven, beneden, …) niet goed gekend zijn. Daarom werken we er nu al in de kleuterklas aan. Ook de instructietaal en de woordenschat uit de thema’s begrijpen de leerlingen nu beter.” 

Deze situatie is heel herkenbaar voor Claire: ​“Als ik werkvormen aanreik, krijg ik in veel scholen te horen dat ze dit al doen. Maar als je dan doorvraagt, blijkt vaak dat dit slechts sporadisch is, niet expliciet en niet door elke leerkracht. De klankkast is een middel om leraren bewuster en doelgerichter te laten werken.” 

Verankeren via kwaliteitskaarten 

Het goede werk wordt gesmaakt door de inspectie, die de school vorig jaar een goede doorlichting gaf. De kleuterleraren kregen bovendien een pluim voor de implementatie van de nieuwe inhouden. De resultaten zijn ook zichtbaar in het eerste leerjaar, waar de kinderen een pak taalvaardiger aan de start komen. Toch blijft de school niet op haar lauweren rusten. ​“Een terecht punt dat de doorlichting nog aanhaalde, was dat we deze goede praktijken moeten vastzetten”, vertelt Wim. ​“Door corona lagen de prioriteiten even anders, maar ondertussen hebben we kwaliteitskaarten opgesteld. Zo zijn alle afspraken duidelijk, ook voor nieuwe leerkrachten, en zorgen we ervoor dat dit permanent in onze werking verankerd is. We willen dit zeker niet kwijtraken.” 

Dit artikel verscheen in Imago, tijdschrift voor het stedelijk en gemeentelijk onderwijs, december 2022.