Schoolcurriculum inkleuren vanuit je schoolvisie

Scholen hebben de vrijheid om binnen een graad elke eindterm op één of meerdere plaatsen in het curriculum aan te bieden. Ook over de aanpak, vakkenintegratie en onderlinge koppelingen kunnen scholen autonoom beslissen. Dat biedt scholen dan ook de kans om een schooleigen curriculum uit te werken, uitgebouwd en gedragen door het hele schoolteam.

Het hele schoolteam zorgt voor een volledig onderwijsaanbod waarin alle eindtermen aan bod komen, en dat zowel voor de inhoudelijke eindtermen als de transversale eindtermen. Deze staan niet op zichzelf, maar krijgen hun betekenis door de samenhang met andere inhoudelijke eindtermen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan doelen rond kritisch omgaan met informatie, doelen rond burgerschap of doelen rond duurzaam leven. De 16 sleutelcompetenties vormen het ordeningskader.

We bieden je enkele principes die je kunnen helpen bij de selectie, combinatie, realisatie en integratie van de nieuwe eindtermen en welke afspraken in je leerkrachtenteam best maakt.

• Selecteer en combineer vanuit de schoolvisie.
• Realiseer de eindtermen met een doordachte pedagogisch-didactische aanpak.
• Integreer de geselecteerde eindtermen in de breedte van het curriculum.
• Realiseer de eindtermen vanuit een ontwikkelingsgericht perspectie.
• Zorg voor transparantie voor het hele schoolteam.

Start vanuit je schoolvisie

Bij de realisatie en integratiekeuzes van de eindtermen vertrekt de school vanuit de eigen schoolvisie en het daaraan verbonden pedagogisch project. De visie is richtinggevend bij het combineren van eindtermen en laat dus toe schooleigen accenten te leggen. 

Zo kan een school een voorstudie maken met een beleidsteam of een leerkrachtengroep over welke eindtermen voor brede integratie in aanmerking komen. Hoe meer het schoolteam bij het volledige proces wordt betrokken, hoe beter de leerkrachten zicht krijgen op hun latere verantwoordelijkheden.

Integreer curriculumbreed

Door de eindtermen in de breedte van het curriculum te integreren en te koppelen, bepaal je in welke contexten de leerlingen instructie, oefen- en leerkansen krijgen.

Bij een brede integratie zullen zo goed als alle leerkrachten op één of andere manier betrokken zijn in het onderwijsleerproces van deze doelen. Je bepaalt namelijk voor elke stap in dat onderwijsleerproces – intentioneel onderwijzen, doelgericht inoefenen en evalueren – in welk vak of bij welke leerkracht er aan de eindterm gewerkt wordt. Centralisering is niet nodig. Zo kan je doelstellingen in een vak van de basisvorming aanbrengen en het inoefenen in een vak van de basisoptie in de eerste graad of in het specifieke gedeelte in de tweede en derde graad aan bod laten komen.

Ook de levensbeschouwelijke vakken kunnen hierin samen een rol spelen. Het aanbrengen en evalueren moet echter in de vakken van de basisvorming gepland zijn.

• Een school kan beslissen om eindtermen in te oefenen in de levensbeschouwelijke vakken en zo ook een eigen context voor die eindterm creëren.
• Het aanbrengen en evalueren van die eindtermen moet wel altijd in de vakken van de basisvorming gebeuren om ervoor te zorgen dat àlle leerlingen, ongeacht het gekozen levensbeschouwelijk vak, op dezelfde manier instructie krijgen en worden geëvalueerd.

Realiseer transversale eindtermen steeds in samenhang met de inhoudelijke eindtermen van verschillende sleutelcompetenties. Maak concrete koppelingen tussen een transversale eindterm en een inhoudelijke eindterm uit minstens 2 sleutelcompetenties om zo de noodzakelijke context te creëren waarin de transversale doelstelling tot z’n recht kan komen.

Voor de eindtermen van de sleutelcompetentie computationeel denken in de eerste graad is de koppelvrijheid beperkt. Deze twee transversale eindtermen zijn minstens te koppelen met inhoudelijke eindtermen uit volgende sleutelcompetenties.

• Wiskunde, exacte wetenschappen, technologie en STEM
• Ruimtelijk bewustzijn

Welke koppelingen opportuun zijn, kan je op directie- of schoolteamniveau bepalen. Een zekere betrokkenheid van de leraren is wel een voorwaarde voor een kwalitatief onderwijsleerproces.

Volgende reflectievragen ondersteunen je bij het maken van keuzes voor het selecteren van eindtermen die je in horizontale samenhang met andere om ze schoolbreed te implementeren.

• Welke sleutelcompetentie(s), bouwstenen of eindtermen wil het schoolteam in de breedte van het curriculum integreren?
• In relatie tot welke andere eindtermen realiseer je deze selectie? Maak doordachte combinaties met andere eindtermen.
• Hoe realiseer je deze eindtermen met de leerlingen? Met welke pedagogisch-didactische aanpak maakt het team er een krachtig verhaal van? Hoe zie je het onderwijsleerproces als de inoefening in een ander vak wordt ingeoefend? Hoe stemmen de verschillende vakleerkrachten hun aanpak af? Hoe zorgt men voor transfer?
• Op welke manier ondersteun je de leerlingen in hun ontwikkeling om deze eindtermen te realiseren? Welke strategieën kunnen vakoverschrijdend ingezet worden? Denk daarbij bijvoorbeeld aan lees- en woordenschatstrategieën.

Realiseer de eindtermen vanuit een ontwikkelingsgericht perspectief

Niet enkel het eindresultaat is belangrijk, ook de weg daarnaartoe. Het bereiken van de eindterm is het (minimum)doel op het einde van de graad. Het proces daarheen pak je best op een formatieve wijze aan. Zo stuw je de leerlingen vooruit te stuwen in hun leerproces. Dat betekent dat ook de evaluatieactiviteiten zoveel mogelijk geïntegreerd zijn in het leer- en instructieproces. Essentiële ingrediënten daarbij zijn constructieve, gerichte en bijsturende feedback.

De klassenraad speelt hierin een belangrijke rol. Vanuit diverse rollen verzamelt men informatie over de vooruitgang van de leerling. Leraren, begeleiders, ouders en ook de leerlingen zelf kunnen bijdragen om een zo volledig mogelijk beeld te schetsen. Zo krijgt het schoolteam zicht op de vorderingen van de leerling én op zijn onderwijsbehoeften. Enkel zo kan de klassenraad concrete aanbevelingen formuleren om het leerproces te ondersteunen en te versterken.

Realiseer de eindtermen met een doordachte pedagogisch-didactische aanpak

De context om de eindterm te realiseren is er door de koppeling met de inhoudelijke doelstellingen. Anderzijds kan binnen de inhoudelijke competentie een breed gamma van contexten aan bod komen. De context, kennisdimensies en beheersingsniveaus van de eindterm kunnen leiden tot de ontwikkeling van een leerlijn, en zo met oplopende moeilijkheidsgraad tot de beheersing van de (al dan niet gecombineerde) eindtermen te komen.

Leerlijnen kunnen per schooljaar worden beschreven (horizontale leerlijn) of over de schooljaren en graden heen (verticale leerlijn).

• De verticale leerlijn zit al inherent in de eindtermen door de bouwstenen die voor de verschillende graden grotendeels dezelfde zijn. De daaraan verbonden doelstellingen illustreren per graad hoe de verschillende niveaus van competentie in fases bereikt worden.
• De horizontale leerlijn bevat de opeenvolging van leerinhouden, onderwijs- en leeractiviteiten en evaluatievormen en zorgt voor een overzicht van de geïntegreerde aanpak.

Een gedifferentieerde aanpak en een brede kijk op evaluatie zijn belangrijke uitgangspunten. De manier waarop je eindtermen behandelt – activerende en alternerende werkvormen zoals projectwerk, lessen in klas- of vakverband of vakoverschrijdende lessen – zijn pedagogische en didactische keuzes die het schoolteam en de vakgroep maken.

Maak afspraken

Zorg voor overzicht en duidelijkheid voor het schoolteam. Denk als schoolleider na hoe je overleg en samenwerking kan faciliteren en ondersteunen.

Duidelijke afspraken binnen het team zijn dan ook onontbeerlijk.

• Maak afspraken over de combinaties van eindtermen.
• Maak afspraken over wie – welke vakgroep, welke leerkracht of welk vak – verantwoordelijk is voor het aanbrengen, het inoefenen en het evalueren van deze eindtermen. Hoe verloopt de samenwerking concreet? Wie informeert en wie consulteert?
• Maak afspraken over de manier waarop de klassenraad alle informatie over de eindtermen die in verschillende vakken aan bod komen samenbrengt en opvolgt.