Vijf krachtlijnen voor inclusief onderwijs

Diversiteit is de norm

De samenleving is divers, dat is een realiteit. Iedereen heeft zichtbare en onzichtbare identiteitskenmerken zoals taal, gender, beperkingen, sociale vaardigheden, politieke overtuigingen en opleiding. Elke mens is uniek en bevindt zich op een kruispunt van verschillende identiteitskenmerken. Deze kruising van kenmerken kan leiden tot uiteenlopende ervaringen met vooroordelen, polarisatie of discriminatie. Soms wordt een specifiek kenmerk, zoals meertaligheid, overmatig benadrukt, terwijl andere even belangrijk zijn. Mensen ontwikkelen zich binnen deze verscheidenheid en bouwen een uniek leven op in relatie tot anderen (Schraepen, 2022).

• OVSG stimuleert en ondersteunt besturen en hun scholen, centra en academies om diversiteit te (h)erkennen en te waarderen door er actief mee aan de slag te gaan. Onderwijsprofessionals en leerlingen worden aangemoedigd om vanuit een actief-pluralistische houding openlijk met verschillen en gelijkenissen om te gaan. Dit draagt bij tot het realiseren van inclusief onderwijs en het versterkt de verbondenheid binnen de school en de bredere samenleving.

Inclusie is een recht

Gelijkwaardige deelname aan de maatschappij, en dus aan het onderwijs, is een fundamenteel mensenrecht. België verbindt zich, net zoals veel andere landen, tot het realiseren van inclusie via verdragen zoals de Verklaring van Salamanca (UNESCO, 1994) en het VN-verdrag (2009). Een visie op inclusie van alle betrokkenen, van beleid tot de werkvloer, helpt om onze maatschappelijke ambitie en richting helder te formuleren (Struyf et al., 2024).

• OVSG informeert scholen over het recht op inclusie en verhoogt het bewustzijn hierover. Vanuit een inclusieve mindset en grondhouding begeleiden en ondersteunen we besturen, scholen en academies. 

Een groeigerichte schoolcultuur bevordert inclusie

Duurzaam inclusief onderwijs vereist samenwerking, gezamenlijke verantwoordelijkheid en gedeeld leiderschap. Inclusie is een proces van voortdurende ontwikkeling. Positieve attitudes tegenover inclusief onderwijs en een accepterende schoolcultuur zijn daarbij fundamenteel (De Boer et al., 2023). 

Het vertrouwen in de eigen bekwaamheid heeft een directe invloed op de verwachtingen die leerkrachten hebben van hun leerlingen (Leerpunt, 2025). Hoge verwachtingen sturen zowel het didactisch-pedagogisch handelen van het schoolteam als de ontwikkeling van de leerlingen.

• OVSG ondersteunt onderwijsprofessionals bij het ontwikkelen en versterken van deze fundamenten. Zo stimuleren we schoolleiders om een professionele leercultuur te bevorderen waarin dialoog en uitwisseling over inclusief onderwijs ontstaan. Daarnaast versterken we bij onderwijsprofessionals hun kennis over inclusie en hun pedagogisch handelen. We stimuleren diepgaande reflectie, waardoor het vertrouwen van leerkrachten in hun eigen kunnen groeit.

Kwaliteitsvol onderwijs en inclusie gaan hand in hand 

Onderwijs dat is afgestemd op de diversiteit binnen de (klas-)groep en op de zone van de naaste ontwikkeling van de leerling(en), is per definitie inclusief en kwaliteitsvol. Het creëren van weerstand, door onderwijs aan te bieden in de zone van de naaste ontwikkeling, is een voorwaarde om tot leren te komen (Wienen, 2024). Het wegnemen van die weerstand verlaagt de verwachtingen en belemmert de ontwikkeling. 

• OVSG ondersteunt scholen, academies en schoolbesturen bij het formuleren van gemeenschappelijke doelen waarbij diverse onderwijsbehoeften, die voortkomen uit de pedagogisch-didactische context of leerlingenkenmerken, zichtbaar worden. Vervolgens helpen we hen om de overeenkomsten binnen deze verschillen te vinden en vertalen die naar gemeenschappelijke onderwijsbehoeften (Pameijer et al., 2020). We stimuleren hen om kritisch te kijken naar de eigen organisatie en om aanpassingen door te voeren binnen de school- en klascontext zodat alle leerlingen gelijkwaardig kunnen deelnemen aan het onderwijs. We stappen af van een medisch-individuele benadering naar een sociale benadering van inclusie, waarbij we het zoeken naar onderwijskundige oplossingen om een passende context te creëren voorop stellen (Wienen, 2024).

• Om dit te realiseren zet OVSG in op verbindende en interprofessionele samenwerking binnen het netwerk rond de leerling(en): onderwijsprofessionals, ouders en de leerling(en) zelf. Ieders expertise en ervaring dragen bij aan inclusief onderwijs.

Inclusie vraagt om samenwerking met lokale partners

Inclusie is een veelgelaagd thema dat samenwerking vereist met partners uit verschillende beleidsdomeinen, disciplines, achtergronden en ervaring. Door samen te werken met lokale partners kunnen we een inclusieve en toegankelijke gemeenschap creëren die sociale integratie en participatie verhoogt (Sergeant & De Vries, 2023).

• Die lokale samenwerking sluit uitstekend aan bij het stedelijk en gemeentelijk onderwijs, dat zich in het hart van de samenleving bevindt en domeinoverschrijdend werkt. OVSG stimuleert daarom alle lokale partners om samen verantwoordelijkheid te nemen voor het organiseren van inclusie.