Werk maken van onderwijskwaliteit met de OVSG-toets
Het niveau voor Frans gaat achteruit, ze kunnen niet meer begrijpend lezen … De media wisten de alarmbellen te vinden de voorbije maanden. Vlaamse scholen staan zelf in voor de kwaliteit van hun onderwijs en met het referentiekader Onderwijskwaliteit (OK) weten ze welke indicatoren hierbij belangrijk zijn. Een daling vaststellen is één ding, er wat aan doen is een complexe uitdaging. De OVSG-toets kan hieraan bijdragen.
Recent was er in de media veel aandacht voor ‘de lat’ en de ‘kwaliteit van onderwijs’. Een aantal recente studies zwengelden die aandacht aan. Zo bleek uit het jongste PIRLS-rapport dat het niveau van begrijpend lezen van leerlingen uit het vierde leerjaar lager ligt dan in een aantal andere landen. Vergeleken met de vorige Vlaamse resultaten, tien jaar geleden, zijn onze leerlingen achteruitgeboerd. Uit de Onderwijsspiegel van de onderwijsinspectie en uit de peilingsproeven Frans leerden we dan weer dat het niveau van Frans lezen en spreken onvoldoende voldoet aan de verwachtingen die eindtermen stellen.
Al deze resultaten brachten een hele discussie op gang: de lat ligt niet hoog genoeg, er is te veel aandacht voor welbevinden, de eindtermen komen slechts in beperkte mate overeen met internationale standaarden, de metingen zijn te beperkt om een globale uitspraak te doen … De vraag rijst of dergelijke algemene bevindingen uit onderzoek scholen aanzetten om effectief na te denken over hun onderwijskwaliteit. Uit gesprekken met leraren leren onze pedagogisch begeleiders dat dit maar weinig gebeurt. De belangrijkste argumenten die ze horen zijn dat het niet gaat over ‘hun kinderen’ en dat dergelijke onderzoeken weinig tips of ondersteuning geven.
Vijf stappen naar kwaliteit
De OVSG-toets komt wél tegemoet aan de verzuchtingen van leraren. De resultaten van deze toets geven immers een beeld over de kwaliteit van het onderwijs in de eigen school; het zijn de leerlingen van de eigen school die de toetsen hebben afgelegd. Bovendien biedt de OVSG-toets scholen heel wat extra materiaal en scholen kunnen rekenen op begeleiding door de pedagogische begeleidingsdienst. De OVSG-toets is meer dan een weegschaal: na verwerking en analyse van de resultaten volgt nog een heel proces dat scholen begeleidt om aan hun kwaliteit te werken.
Toch stellen we ook hier vast dat het niet evident is voor scholen om vanuit de resultaten een kwaliteitsverhaal te schrijven. Uit een recente bevraging leren we dat ongeveer de helft van de deelnemende scholen die uitdaging aangaat. De andere helft heeft daar meer moeite mee. Daarom geven we hen stimuli en ruggensteun om dit proces op te starten. Dit proces bestaat uit vijf stappen en voor elke stap biedt OVSG ondersteuning.
De toetsafname, de verwerking en analyse van de gegevens zijn stappen in een ruimer proces van kwaliteitszorg aan de hand van de OVSG-toets.
De vijf stappen zijn heel herkenbaar voor iedereen die werkt rond kwaliteitszorg. Toch is stap 4 - verdiepen in ‘wat werkt’ - relatief nieuw. Dat heeft te maken met de kloof tussen inzichten uit onderzoek enerzijds en de dagelijkse praktijk anderzijds. Inzichten over effectieve didactiek of interventies zijn vaak onvoldoende bekend en gekend op de schoolvloer. Via reviews (een artikel dat de stand van zaken binnen een bepaald vakgebied samenvat) is er nochtans heel wat knowhow beschikbaar. Hier kan de begeleidingsdienst een verschil maken: ze kan de inzichten uit onderzoek delen en scholen helpen om die inzichten om te zetten naar de concrete praktijk.
| Stap 1: de leerlingen breed evalueren via de OVSG-toets. | OVSG biedt jaarlijks betrouwbare en valide toetsen aan. |
|---|---|
| Stap 2: de resultaten analyseren | OVSG biedt ondersteunende materialen aan om zowel kwantitatief (in cijfers) als kwalitatief (diepgaand op inhoud) analyses te maken. |
| Stap 3: Met je team vanuit de analyses overleggen en keuzes maken | OVSG ondersteunt op vraag dit overleg. |
| Stap 4: zich verdiepen in ‘wat werkt?’ | OVSG biedt vorming en begeleiding aan over ‘wat werkt’. De studie- en ontwikkelingsdienst en de pedagogisch begeleiders van OVSG volgen inzichten uit onderzoek en de vakliteratuur nauwgezet op. |
| Stap 5: aan de slag gaan met de inzichten, evalueren op korte en lange termijn. | OVSG ondersteunt de school op vraag. OVSG biedt jaarlijks een nieuwe toets en nieuwe materialen ter ondersteuning aan. |
Wat zegt de OVSG-toets van 2018?
Het is niet eenvoudig om op basis van de OVSG-toets harde bevindingen te formuleren. Toch zien we enkele trends. Elk jaar onderzoeken de pedagogisch adviseurs een thema door toetsen te analyseren en in gesprek te gaan met leraren en leerlingen. Dit jaar focusten we op STEM (science, technology, engineering, mathematics) en Nederlands - begrijpend lezen. De bevindingen rond STEM brachten we samen in een reader (zie kaderstukje). Met de analyses rond begrijpend lezen willen we te weten komen welke onderdelen van het lezen de leerlingen goed beheersen en waar ze moeilijkheden ervaren (zie trends en bevindingen).
Wetenschap en techniek onder de loep
De pedagogische begeleiding basisonderwijs analyseerde de praktische proef ‘Kijk’ van de Toets van 2018. De opdracht bestond erin dat de leerlingen een constructie moesten ontwikkelen waardoor ze van stilstaand beeld bewegend beeld konden maken. Ook schriftelijke toetsen techniek en natuur werden onderzocht. In een didactische reader over wetenschap en techniek brengen we verslag uit over dat onderzoek en doen we enkele aanbevelingen. Allereerst lijkt het ons raadzaam dat scholen die van STEM een prioriteit willen maken, afspraken maken over hun aanbod, didactiek, materialen, gebruik van stappenplannen, uitstappen … Dat zal mogelijk verschuivingen veroorzaken binnen de thema’s. Soms zal het nodig zijn om gericht professionaliseringsinitiatieven te nemen zodat leraren de STEM-didactiek onder de knie krijgen. Zo zal de leraar leerlingen bijvoorbeeld moeten ondersteunen bij het stellen van een goede onderzoeksvraag of bij het formuleren van conclusies, maar hoe doe je dat? Ook het evalueren van STEM-activiteiten en het gebruik van deze gegevens bij het in beeld brengen van de interesses en talenten van leerlingen is een belangrijke opdracht.
Dit artikel verscheen in Imago, tijdschrift van stedelijk en gemeentelijk onderwijs, december 2018.